صنعت نساجی نیز همانند سایر صنایع علاوه بر تولید محصول دارای ضایعات و دور ریز نیز می باشد و از نظر آلودگی دومین صنعت آلوده کننده در جهان به شمار می آید. یکی از انواع ضایعات این صنعت؛ ضایعات پارچه می باشد.  در این میان الیاف طبیعی بیشترین حجم تولید ضایعات را دارند.

ضایعات پارچه؛ در کارخانجات، واحدهای تولید پوشاک و همچنین توسط مصرف کنندگان حاصل می شوند. در واقع تمامی حرفه هایی که به نوعی با پارچه در ارتباط هستند؛ ضایعات پارچه تولید می کنند. به طور معمول ضایعات نخ و الیاف، ضایعات لبه‌ گذاری پارچه، ضایعات پارچه ‌های معیوب و بی کیفیت، نمونه کارهای نساجی و همچنین ضایعات انتهایی طاقه‌ی پارچه؛ در کارخانه های نساجی به وجود می آیند.

در کارگاه ها و واحدهای تولید پوشاک نیز ضایعات به صورت؛ اضافه های پارچه کمتر از یک متر در ته طاقه، تزیینات لباس، نخ دوخت، سرقیچی ها، ضایعات حاصل از برش و تکه های کوچک پارچه می باشند. این دسته از ضایعات در رده‌ی ضایعات پیش از مصرف قرار می گیرند.

دسته‌ی ضایعات پس از مصرف نیز وجود دارد که شامل لباس های سالم، خراب و یا از مد افتاده است. این دسته از ضایعات توسط مصرف کنندگان و فروشندگان به وجود می آید. فروشندگان نیز به نوعی تولید کننده ضایعات محسوب می شوند. زیرا با برش غیر اصولی و اشتباه موجب می شوند ته طاقه ها مقداری پارچه غیر قابل استفاده باقی بماند. همچنین لباس هایی که مدت ها در مغازه ها می مانند و به فروش نمی رسند نیز بعد از مدتی به صورت ضایعات دور ریخته می شوند. در هر صورت حجم بسیار بالایی از ضایعات پارچه به وجود می آید.

کاربرد ضایعات پارچه

همان طور که گفته شد از ضایعات پارچه می توان استفاده های فراوانی کرد. برخی از این مصارف عبارتند از :

1. گلیم بافی
2. مبل سازی
3. عروسک سازی
4. قاب سازی
5. تزیینات لباس
6. تکه دوزی
7. تولید لوازم تزئینی
8. بافت طناب یا زیراندازها
9. دوخت انواع روتختی و رومیزی
10. پاک کننده های صنعتی
11. بازیابی به صورت الیاف و تولید مجدد پارچه

لزوم بازیافت ضایعات نساجی

با توجه به اینکه عمر مفید انواع پارچه خیلی زیاد نیست؛ در نتیجه به سرعت فرسوده شده و مقدار زیادی ضایعات تولید می شود. از این رو پارچه ها جزء آلوده کننده های عمده در محیط زیست به حساب می آیند. به علاوه قیمت منسوجات و پارچه ها بالا است و دور ریختن آنها باعث هدر رفتن سرمایه شده و زیان های فراوانی به همراه خواهد داشت.

بهترین راه برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست و کاهش ضرر و زیان؛ استفاده مجدد و بازیافت ضایعات پارچه می باشد. امروزه بازیافت ضایعات نساجی کاری پرسود و پرطرفدار است. بخشی از ضایعات پارچه قابل استفاده هستند و آنها را می توان برای مصارف خاصی مورد استفاده قرار داد. به این ترتیب مشکلات زیست محیطی، واردات مواد خام و به تبع آن نیاز شدید به تولید کاهش می یابد.

لازم به ذکر است که بازیافت ضایعات پارچه کار جدیدی نیست و از دیرباز در صنف های مختلف این امر اتفاق می افتاده است. تکه های بزرگتر از 10 سانتی متر برای تولید لوازم تزئینی و کارهای دستی مانند تکه دوزی، پته دوزی و چهل تکه دوزی و… مورد استفاده قرار می گیرند. تولید انواع دم کنی، دستگیره، سفره پاک کن، طناب های پارچه ای، روتختی، رومیزی و زیر انداز نیز با استفاده از این پارچه ها مقدور می باشد. به این ترتیب می توان این ضایعات را تبدیل به ارزش افزوده کرد.

همچنین تکه های بزرگ در چاپخانه ها، مکانیکی ها و یا کارگاه ها برای پاک کردن روغن و گریس از دستگاه های تراشکاری و صنعتی و یا دست مورد استفاده قرار می گیرند. برای این منظور انواع پارچه های پنبه ای و تریکو مناسب می باشند.

تکه ها و قطعات کوچکتر را که برای این کار مناسب نیستند برای سایر مصارف به کار برده می شوند. بخشی از این ضایعات در صنایع مبلمان برای پر کردن لایه های درونی مبل و لوازم تزئینی به کار می روند. درون کوسن ها، پشتی های سنتی، تشک، بالشت، صندلی اتومبیل و اسباب بازی های پارچه را نیز با این ضایعات پر می کنند. در برخی از موارد ضایعات را برای دوخت نمونه و یا به عنوان زیر کار مورد استفاده قرار می دهند.

خرید ضایعات پارچه

خرید و فروش ضایعات پارچه به صورت کیلویی انجام می گیرد. با توجه به نوع پارچه و جنس آن قیمت هر کیلو ضایعات پارچه تعیین می شود. پارچه هایی که قابلیت استفاده برای تولید محصول را دارند نسبت به پارچه های بسیار ریز و سر قیچی قیمت بیشتری دارند. ضایعات سر قیچی ریز و تکه هایی که کمتر از یک متر هستند نیز بهتر است به صورت کیلویی ارزش گذاری شوند.

در این میان خرید آسان و با قیمت مناسب یکی از چالش ها و معضلات این کار می باشد. قیمت ضایعات پارچه معمولا متغیر است و با توجه به تغییرات قیمت پارچه و شرایط اقتصادی جامعه تعیین می شود. علاوه بر اینها؛ عواملی از قبیل متراژ پارچه، جنس و رنگ پارچه نیز بر قیمت ضایعات پارچه تاثیر می گذارد. پارچه های فرسوده و سر قیچی نیز از قیمت کمتری برخوردار هستند.

اما پارچه هایی که قابلیت استفاده مجدد را دارند از قیمت بالاتری برخوردار می باشند. انواع پارچه های ته طاقه و پارچه هایی که کیفیت پایین تری دارند در این دسته قرار می گیرند. همچنین ضایعات پارچه هایی که در صنعت مبلمان و یا دوخت لباس های مجلسی به کار می روند قیمت نسبتا بالایی دارند.

هر کدام از موارد ذکر شده کاربرد و قیمت متفاوتی دارند. قبل از خرید ضایعات پارچه باید مقدار متناسب با نیاز و نوع کاربرد مشخص باشد. در این صورت از صرف هزینه های اضافی کاسته می شود.

انواع ضایعات پارچه

ضایعات پارچه بر اساس جنس، رنگ و اندازه دسته بندی می شوند. زیرا ضایعات ممکن است حاوی پارچه های مختلفی از نظر اندازه یا جنس باشند. تقسیم بندی ضایعات باعث می شود انتخاب، نوع کاربرد، مقدار مورد نیاز و به تناسب آن خرید و فروش ضایعات راحت تر انجام شود. یکی از دسته بندی ها بر اساس جنس پارچه ها و مواد سازنده آن است. این دسته بندی شامل ضایعات انواع پارچه های پلی استر، ضایعات انواع پارچه های نخی و ضایعات پ انواع ارچه های مبلی می باشد.

پارچه های پلی استر:عمده ترین بخش از حجم ضایعات پارچه مربوط به پارچه های پلی استری می باشد. با توجه به اینکه ماده سازنده این نوع پارچه ها بر پایه‌ مواد نفتی می باشد؛ به راحتی می توان آنها را به چرخه مجدد تولید مواد پلی استر برگرداند.

پارچه های نخی

این دسته از پارچه ها کاربرد گسترده ای دارند. زیرا جنس آنها بسیار نرم و لطیف است. در ضمن این پارچه ها از تنوع رنگ بالایی برخوردار هستند. بیشترین کاربرد و مصرف این پارچه ها برای دوخت انواع عروسک ها می باشد. همچنین برای پر کردن بالشت ها، مبلمان و کوسن ها نیز مورد استفاده قرار می گیرند. به علاوه برای پاک کردن روغن و گریس از دستگاه ها نیز مناسب هستند.

پارچه های مبلی

صنایع تولید مبلمان و کالای خواب از جمله تولید کنندگان این نوع ضایعات به شمار می روند. پارچه هایی که در این صنایع به کار می روند معمولا از جنس پلی استر، چرم، ویسکوز، فیلامنت و… هستند که از استحکام و ماندگاری بالایی برخوردار می باشند. از ضایعات این پارچه ها می توان برای تولید انواع کیف های دستی، صنایع دستی، پته دوزی و رو پله ای استفاده کرد.

در صورتی که ضایعات به صورت پارچه های فرسوده و مستعمل باشند نیز می توانند مورد استفاده قرار بگیرند. این دسته از پارچه ها نیز به صورت کیلویی خرید و فروش می شوند زیرا معمولا متراژ پایینی دارند.

بازیافت ضایعات نساجی

در صورتی که پارچه ها مناسب استفاده مجدد نباشند؛ در کارخانه ها بازیافت می شوند. به این منظور ابتدا دکمه ها، زیپ ها و سایر متعلقات مربوط به لباس ها از آنها جدا می شود. سپس ضایعات شسته شده تا مواد خارجی و ناخالصی های موجود در آنها از بین برود. عملیات شستشو در حوضچه های مخصوص انجام می گیرد. برای جدا کردن مواد خارجی از ماشین هایی استفاده می شود که دارای چنگال هایی هستند و به پارچه ها ضربه های مکانیکی وارد می شود. سپس پارچه ها توسط غلتک فشرده شده و وارد قسمت های برش می شوند.

در نهایت با استفاده از دستگاه های مکانیکی و طی مراحل مختلف؛ ضایعات پارچه به الیاف تبدیل می شوند. در نهایت این الیاف فشرده شده و عدل بندی می شوند. این عدل ها آماده‌ی ترکیب شدن با الیاف نو می باشند.شرکت های متعددی در خصوص برگرداندن ضایعات پارچه به چرخه تولید و مصرف مجدد آنها؛ فعالیت می کنند. در این میان شرکت نساجی آیری یکی از شرکت های معتبر در زمینه‌ی خرید و فروش ضایعات نساجی و انواع پارچه ها و ضایعات نخ می باشد.