درباره تحقیق در عملیات ۱ چه میدانید + فیلم آموزش تحقیق در عملیات
اگر دانشجوی یکی از رشته‌های مهندسی صنایع، مدیریت بازرگانی، حسابداری و… باشید، بدون شک با درسی به عنوان تحقیق در عملیات ۱ بارها و بارها آشنا شده‌اید. این رشته درسی به طور معمول با مباحث مرتبط با روش‌های حل مسائل برنامه‌ریزی خطی ارتباط دارد. آموزش و یادگیری مباحثی که در این درس و دیگر دروس مرتبط با آن ارائه میشود، در زمینه کسب مهارت‌های مدیریتی و تحلیل مسائل مختلف در زمان تصمیم گیری به شما بسیار کمک میکند. تحقیق عملیات یک، نامی‌ست که بیشتر دانشجویان مهندسی آن را با فرمول‌های متفاوت و جمع و تفریق به یاد می‌آورند.
مباحث ارائه شده در این درس، شباهت و ارتباط بسیاری به مبحث بهینه سازی (یافتن جواب مناسب در هر مسئله) دارند. اما به راستی که تحقیق در عملیات چیست؟ در کدام قسمت‌ها کاربردی‌تر است و مورد استفاده قرار میگیرد؟ در این مقاله قصد داریم تا شما را با ماهیت اصلی درس تحقیق در عملیات و ارتباط آن با سایر دروس و علوم رشته‌های مدیریت، به خصوص رشته مهندسی صنایع همچون؛ آمار و مدیریت پروژه آشنا کنیم. در این مقاله ما به مهم‌ترین و کاربردی‌ترین مباحث این درس و همینطور معرفی نرم افزارهای کاربردی که شما را در روند یادگیری این درس کمک میکند، اشاره میکنیم. همچنین در فرادرس میتوانید انواع مثال‌ها و آموزش‌های مربوط به درس تحقیق در عملیات را مشاهده کنید. با ما همراه باشید.
تحقیق در عملیات ۱ چیست؟
پژوهش عملیاتی یا همان تحقیق در عملیات (Operation Research) که به اختصار به آن (OR) گفته میشود، کاربرد آن مطالعه روش‌های تحلیل و حل مسئله میباشد. تحقیق در عملیات را میتوان یکی از اصلی‌ترین شاخه‌های ریاضی کاربردی و ابزار مهم در رشته مهندسی صنایع دانست. این علوم ریاضی نقش و اهمیت غیرقابل انکاری در مدیریت سازمان‌ها و تسهیل فرآیندهای تصمیم گیری دارد. در این زمینه، مسائل مربوطه به بخش‌های کوچکی تقسیم و طی مراحل از پیش تعریف شده، حل میشوند. اما در برخی موارد اختصار (OR) میتواند معانی متفاوتی داشته باشد، که شما را سردرگم کند. برای مثال در جامعه علمی و دانشگاهی ایران عبارت؛ تحقیق در عملیات برای رشته‌های مهندسی صنایع و ریاضی و عنوان عملیات و پژوهش عملیاتی برای رشته‌های مربوط به مدیریت به کار میرود.
تحقیق در عملیات شامل چه مراحلی میشود؟
در این قسمت میخواهیم تا برخی از کاربردهای تحقیق در عملیات را به شما معرفی کنیم:
- مدل سازی ریاضی
- به کار گیری مدل
- آزمایش راه حل‌ها و بررسی موفقیت و عدم موفقیت
- تعریف مسئله
- حل مسئله در دنیای واقعی با توجه به خروجی مدل
روش‌های تصمیم گیری مانند؛ علم مدیریت، نظریه بازی، تئوری بهینه سازی، هوش مصنوعی، تحلیل شبکه و تحلیل آماری شباهت بسیار زیادی به تحقیق در عملیات دارد.
معرفی فعالیت‌های تحقیق در عملیات
به مجموعه‌ای از علوم و فنونی که در راستای مسائل درون سیستم و دسترسی به یک جواب بهینه برای حل مسائل استفاده میشود؛ تحقیق در عملیات۱ میگویند. در نتیجه متخصصان OR برای رسیدن به عملیات پیچیده در سازمان‌ها از تکنیک‌های مختلفی مانند؛ شبیه سازی، آمار و احتمال و بهینه سازی استفاده میکنند.
شبیه سازی: این قابلیت را به متخصصان میدهد که برای رسیدن به راه حل احتمالی، شرایط کار را آزمایش کنند و برای دست یابی به ایده‌های بهتر، بکوشند.
آمار و احتمال: در چنین شرایطی متخصص OR میتواند با استفاده از داده‌ها و الگوریتم‌های ریاضی، برای رسیدن به یک دید بهتر نسبت به مسئله و ریسک‌های احتمالی از آن استفاده کند. فرآیندهای آمار و احتمال موجب بهبود راه حل‌های احتمالی و پیشبینی منطقی از سیستم میشود.
بهینه سازی: بهینه سازی به شما این امکان را میدهد تا در میان تعداد زیادی از حالات به بهترین عملکرد ممکن در شرایط موجود دست یابید.
۵ ویژگی مهم تحقیق در عملیات
از دیگر ویژگی‌های تحقیق در عملیات میتوان به موارد زیر نیز اشاره داشت:
- تمرکز تحقیق در عملیات بر روی تصمیم گیری مدیران است.
- در تحقیق در عملیات از روش‌های علمی استفاده میشود.
- در روش تحقیق در عملیات تصمیمات و مسائل با نگاه سیستمی بررسی میشود.
- تحقیق در عملیات یک دانش بین رشته‌ای‌ست که در رشته‌های مختلف مورد بررسی قرار میگیرد.
- کامپیوتر نقش بسیار زیادی در دانش تحقیق در عملیات دارد.
تحقیق در عملیات چه کاربردی دارد؟
- برنامه ریزی شهری و کشاورزی
- مدیریت انبار
- مدیریت ریسک
- بهینه سازی مسیر
- بهینه سازی شبکه و مهندسی
- مدیریت زمان و تهیه برنامه زمان‌بندی
- برنامه ریزی منابع سازمانی و مدیریت زنجیره تامین
اما کاربردهای تحقیق در عملیات تنها به موارد بالا محدود نمیشود. این رشته کاربردی در مواردی همچون؛ ساخت و ساز، حسابداری، اقتصاد، بازاریابی، تولید، منابع انسانی، توسعه، تحقیق، تاسیسات و یا به عبارتی در هر زمینه‌ای که نیاز به تصمیم گیری باشد، مشاهده میشود.
تحقیق در عملیات ۱ چه اهمیتی دارد؟
یکی از قدرت‌های بالا و بی‌نظیر تحقیق در عملیات، حل مسائل پیچیده در حوزه‌های متفاوت میباشد. مدیران و دیگر افراد تصمیم گیرنده سازمان‌ها به کمک این علم ریاضی، چندین ابزار تصمیم گیری قدرتمند را در دست دارند. متخصصان میتوانند با این علم به شرکت‌های دیگر در راستای حل مشکل با داده‌های کامل، برخورداری از تمام گزینه‌های پیش رو، بررسی تمام خروجی‌ها و تخمین ریسک کمک کنند. جالب است بدانید که نرم افزارها و ابزارهای تحلیل داده در برابر قابیلت‌های تحقیق در عملیات، بسیار معمولی به شمار می‌آیند. این قابلیت شامل انعطاف پذیری بالا برای سازگاری با فرآیندهای حوزه مختلف میباشد. در نتیجه، تحقیق در عملیات بسیار گسترده است و محدود به حوزه خاصی نمیشود.
بررسی اهمیت تحقیق در عملیات در سازمان ها
تحقیق در عملیات یا OR، قابلیت انتقال ارزش‌های مهم، استراتژیک تا تاکتیک را از ابتدا تا انتهای سازمان دارد. به طور کلی تمامی سازمان‌های تجاری جهان، نهادهای نظامی، مراکز درمانی و حتی مراکز دولتی از این علم ریاضی و فواید آن بهرمند میشوند. که در ادامه به برخی از این موارد اشاره میکنیم:
- چشم‌اندازهای تجاری: با کمک چشم انداز تجاری، مسائل پیچیده حل میشود.
- کاهش هزینه: با توجه به جستجوی جدید، باعث کاهش هزینه و صرفه‌جویی در سرمایه گذاری میشود.
- عملکرد تجاری: بهرمندی از هوش مدل محور و ارتباط مجموعه‌ای از داده‌ها، سبب تصمیم گیری بهتر و بهبود عملکرد میشود.
- پیشبینی: به شما این امکان را میدهد تا با یک محیط مناسب، به صورت دقیق‌تری برنامه ریزی کنید.
- برنامه ریزی: در این حالت از روش‌هایی برای پشتیبانی از عملیات و برنامه ریزی تاکتیکی و استراتژیک استفاده میشود.
با تحقیق در عملیات ۱ چالش ها را مدیریت کنید
امروزه دنیای ما روز به روز در حال پیچیده‌تر شدن است. همین موضوع باعث ایجاد محدودیت زمانی و حاشیه تصمیم گیری در رابطه با مسائل پیچیده میشود. به همین منظور نرم افزارهای کاربردی بسیاری روی کار آمده‌اند که وظیفه پردازش داده‌ها را به عهده دارند. تحقیق در عملیات میتواند در شرایطی که تعداد زیادی متغیر و سیستم که ریسک‌های متعددی را به همراه دارد به کار گرفته شود. در حقیقت OR به مدیرانی که در زمینه اجرایی با چالش‌های فراوانی روبه‌رو هستند، کمک شایانی میکند. مواردی همچون:
- بهره‌گیری بیشتر از ERP و CRM و دیگر سیستم‌های نرم‌افزاری.
- سرمایه‌گذاری در بخش‌های متفاوت برای دریافت سود بیشتر.
- مدیریت با بهترین شیوه در یک مرکز تلفن.
- مکان‌یابی انباز به وسیله حاصلضرب هزینه و مسافت.
- پیشبینی فروش یک محصول جدیدی که پیش از این به بازار نیامده.
- حل مسائل زمان‌بندی پیچیده.
- تصمیم گیری درست برای زمان و میزان تخفیف.
- بدست آوردن سیکل‌های تولید بیشتر از تجهیزات ساخت.
- سرمایه گذاری بهینه در شرایطی که امنیت مالی یا موجودی دارویی و بهداشتی مد نظر باشد.
- تصمیم گیری درباره میزان بودجه مصرفی برای فروش متعارف و یا اینترنتی.
- کاشت محصول در شرایط آب و هوایی نامتعارف.
- افزایش سرعت پاسخگویی در تماس با پلیس و آتش نشانی.
آشنایی با درس تحقیق در عملیات
همانطور که در اوایل مقاله اشاره شد، درس تحقیق در عملیات، یکی از شاخه‌های اصلی و تخصصی رشته‌های مدیریت و مهندسی صنایع میباشد. بنا به اهمیت و کاربرد بالای این درس، مباحث مرتبط با این موضوع در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد تحت عنوان تحقیق در عملیات ۱، تحقیق در عملیات ۲، تحقیق در عملیات ۳، تحقیق در عملیات پیشرفته و غیره تدریس میشود.
سر فصل‌های این درس عبارتند از:
- معرفی تاریخچه، تعاریف، مبانی و اهداف تحقیق در عملیات
- مدل سازی ریاضی مسائل تحقیق در عملیات
- برنامه ریزی خطی و روش‌های آن
- حالت‌های خاص مسائل برنامه ریزی خطی
- آنالیز حساسیت
تعریف برنامه ریزی خطی
بهینه سازی خطی یا همان برنامه ریزی خطی، از روش‌های متداول تحقیق در عملیات میباشد که برای بهینه سازی تابع هدف خطی با محدودیت‌های خطی مورد استفاده قرار میگیرد. برای مثال؛ هنگامی که صحبت از به حداکثر رساندن خروجی تابع هدف (سود) یا به حداقل رساندن خروجی تابع هدف (ضرر) باشد، از بهینه سازی کمک گرفته میشود. با کمک برنامه ریزی خطی، رابطه پیچیده بین چند تابع خطی به راحتی حل و نقاط بهینه آن پیدا میشود.
شرط‌های مسئله برنامه ریزی خطی
در برنامه ریزی خطی یک مسئله، میتوان به شرط‌های زیر اشاره کرد:
- خطی بودن: روابط بین یک یا چند متغیر در تابع هدف و محدودیت‌ها باید به صورت خطی باشد.
- محدود یا نامحدود بودن: امکان اعمال ورودی‌های محدود و نامحدود و گرفتن خروجی‌های محدود و نامحدود موجود باشد. اما اگر ضرایب تابع هدف نامحدود بود، رسیدن به جواب بهینه ممکن نیست.
- غیر منفی بودن: مقدار متغیرها باید صفر یا مثبت باشد.
روش سیمپلکس در تحقیق در عملیات
سیمپلکس را میتوان به عنوان یکی از پرکاربردترین و محبوب‌ترین روش‌های حل مسائل برنامه ریزی خطی دانست. مباحث بسیار زیادی مرتبط با روش سیمپلکس در درس تحقیق در عملیات تدریس و مورد بررسی قرار میگیرد. در این روش توسط یک فرآیند تکراری، جواب‌های گوشه ناحیه موجه پیدا شده و با تکرار این عمل، به جواب بهینه میرسیم. تبدیل تابع هدف و محدودیت‌ها به فرم استاندارد، یکی از نکات مهم در حل مسائل برنامه ریزی خطی به روش سیمپلکس است. در فرم استاندارد سیمپلکس، تابع هدف را به صورت تابع بیشینه سازی و نامساوی‌ها را به صورت معادله مینویسیم.
کلام آخر در مورد تحقیق در عملیات ۱
تحقیق در عملیات ۱ برای بقا در شرایط کنونی که در آن زندگی میکنیم، یک ضرورت است. برای مثال؛ تمامی سازمان‌ها و کارخانه‌ها برای رشد و تعالی کارآیی خود بایستی از آن در مقیاس وسیع کمک بگیرند. در غیر این صورت در کسب و کارهای خود به افق‌های مناسبی نخواهند رسید. ما در این مقاله به بخش کوچکی از تحقیق در عملیات و کارآیی آن پرداختیم. این علم ریاضی به قدری گسترده و وسیع میباشد که تمامی ویژگی‌های آن در یک بخش قابل بیان نیست. خوشبختانه مجموعه آموزشی فرادرس آموزش‌های بسیار گسترده و متنوعی در رابطه با تحقیق در عملیات در اختیار شما عزیزان قرار داده است؛ شما علاقمندان به این مبحث به راحتی میتوانید در فرادرس انواع نکات و آموزش‌های مربوط به این موضوع را بیابید. امیدواریم که این مقاله برای شما مفید بوده باشد.
